lý thái tổ là ai

By Admin 10/09/2023 0

Lý Thái Tổ
李太祖
Hoàng đế nước ta

Tượng Lý Thái Tổ bên trên Hồ Hoàn Kiếm, Hà Nội

Bạn đang xem: lý thái tổ là ai

Hoàng đế Đại Cồ Việt
Trị vì21 mon 11 năm 1009 –
31 mon 3 năm 1028
(18 năm, 131 ngày)

Tiền nhiệmSáng lập triều đại
Lê Long Đĩnh (Nhà Tiền Lê)
Kế nhiệmLý Thái Tông
Thông tin yêu chung
Sinh8 mon 3, 974
Từ Sơn, Thành Phố Bắc Ninh
Mất31 mon 3, 1028 (54 tuổi)
Điện Long An, Thăng Long
An tángThọ Lăng
Tên thật
Lý Công Uẩn (李公蘊)
Niên hiệu
Thuận Thiên (順天)
Tôn hiệu
Phụng Thiên Chí Lý Ứng Vận Tự Tại Thánh Minh Long Hiện Duệ Văn Anh Vũ Sùng Nhân Quảng Hiếu Thiên Hạ Tỉnh Thái Bình Khâm Minh Quảng Trạch Chương Chiêu Vạn Bang Hiển Ứng Phù Cảm Uy Chấn Phiên Man Duệ Mưu Thần Trợ Thánh Trị Tắc Thiên Đạo Chính ngọc hoàng (奉天至理應運自在聖明龍見睿文英武崇仁廣孝天下太平欽明光宅章昭萬邦顯應符感威震藩蠻睿謀神功聖治則天道政皇帝)
Thụy hiệu
Thần Vũ ngọc hoàng (神武皇帝)
Miếu hiệu
Thái Tổ (太祖)
Triều đạiNhà Lý
Thân phụHiển Khánh vương
Thân mẫuPhạm Thị Ngà
Tôn giáoPhật giáo

Lý Thái Tổ (chữ Hán: 李太祖, 8 mon 3 năm 974 - 31 mon 3 năm 1028) là nhà vua tạo nên đi ra căn nhà Lý (hay thường hay gọi là Hậu Lý nhằm phân biệt với căn nhà Tiền Lý tự Lý Nam Đế sáng sủa lập) nhập lịch sử hào hùng nước ta, trị vì thế từ thời điểm năm 1009 cho tới Lúc mệnh chung nhập năm 1028

Thời gian dối trị vì thế của ông đa số nhằm đàn áp những cuộc nổi dậy, vì thế lòng dân ko phục được căn nhà Lý. Khi lòng dân tiếp tục yên ổn, triều đình TW được gia tăng, ông dời đô kể từ Hoa Lư về Đại La nhập năm 1010, thay tên trở thành Thăng Long, mở màn cho việc trở nên tân tiến lâu lâu năm ở trong phòng Lý tồn bên trên 216 năm. Đến thời điểm cuối năm 1225, đầu xuân năm mới 1226, Lý Chiêu Hoàng buộc nhường nhịn ngôi cho tới ck Trần Cảnh (1218-1277). Nhà Lý sụp sập...

Thân thế[sửa | sửa mã nguồn]

Lý Thái Tổ thương hiệu thiệt là Lý Công Uẩn, người châu Cổ Pháp (thuộc Từ Sơn, Bắc Ninh), u là Phạm Thị Ngà, tuy nhiên ko rõ rệt tính danh của phụ thân, chỉ biết ông được truy tôn tước đoạt Hiển Khánh vương vãi sau thời điểm Lý Công Uẩn đăng quang. Đại Việt sử lược chép ông mang 1 anh trai (sau phong Vũ Uy vương) và một em trai (sau phong Dực Thánh vương). Đại Việt sử ký toàn thư chép ông còn tồn tại một người chú được phong Vũ Đạo vương vãi.[1]

Lên 3 tuổi hạc, Công Uẩn được Lý Khánh Văn ở miếu Cổ Pháp (Ứng Tâm tự động, miếu Dặn) nhận nuôi, kể từ nhỏ tiếp tục lanh lợi, tuấn tú không giống thông thường. Năm 6, 7 tuổi hạc, Công Uẩn được gửi quý phái căn nhà sư ở miếu Lục Tổ là Vạn Hạnh, thấy Công Uẩn, sư Lý Vạn Hạnh ngay lập tức khen: Đứa nhỏ nhắn này sẽ không nên người thông thường, tăng trưởng ắt hoàn toàn có thể giải nguy cấp tháo gỡ, thực hiện bậc minh căn nhà nhập thiên hạ.[2]

Tướng căn nhà Tiền Lê[sửa | sửa mã nguồn]

Lớn lên, Lý Công Uẩn thâm nhập quân group. Năm 1005, Lê Đại Hành chết giẫm, những hoàng tử tranh giành đoạt ngôi vị. Năm 1006, Lê Long Việt giành được ngôi vua, tức Lê Trung Tông, tuy nhiên chỉ 3 ngày thì bị Lê Long Đĩnh giết thịt nhằm giành ngôi. Các quan tiền hoảng hồn hãi vứt chạy, chỉ mất Công Uẩn ôm xác vua nhưng mà khóc. Lê Long Đĩnh ko trị tội mà còn phải tuyên dương ông là kẻ trung nghĩa, kế tiếp trọng dụng, cho tới thực hiện Tứ sương quân Phó Chỉ huy sứ, rồi sau thăng cho tới chức Tả thân thích vệ Điện chi phí Chỉ huy sứ.

Theo Ngọc phả những vua triều Lê ở Hà Nam và tư liệu bên trên những di tích lịch sử ở Cố đô Hoa Lư, Công Uẩn thường niên theo đòi Thiền sư Vạn Hạnh nhập hầu Lê Đại Hành ở trở thành Hoa Lư. Công Uẩn được vua cho tới ở lại kinh học hành quân sự chiến lược, lại gả phụ nữ rộng lớn là công chúa Lê Thị Phất Ngân và đặc phong Công Uẩn thực hiện Điện chi phí người bạn đồng hành ở trở thành Hoa Lư, rồi dần dần thăng thăng quan tiến chức Điện chi phí Chỉ huy sứ.[3]

Lên ngôi hoàng đế[sửa | sửa mã nguồn]

Theo Đại Việt sử ký toàn thư, Lúc Lê Long Đĩnh còn bên trên vị, ở hương thơm Diên Uẩn (châu Cổ Pháp) đem cây gạo bị sét tiến công, đem chữ bên trên ấy. Sư Vạn Hạnh mới mẻ bảo Lý Công Uẩn rằng: Mới rồi tôi thấy chữ bùa sấm kỳ kỳ lạ, biết bọn họ Lý phồn thịnh, vớ trào lên cơ nghiệp. Nay coi nhập thiên hạ người bọn họ Lý thật nhiều, tuy nhiên không có bất kì ai vì thế Thân vệ là kẻ nhân kể từ lấy được lòng dân, lại cầm binh quyền nhập tay, hàng đầu muôn dân chẳng nên Thân vệ thì còn ai đương nổi nữa. Tôi tiếp tục rộng lớn 70 tuổi hạc, ngóng được thư thả hãy bị tiêu diệt, nhằm coi đức hóa của ông thế nào, thực là khuôn mẫu may ngàn năm đem một. Công Uẩn hoảng hồn lời nói ấy bị lộ, bảo người anh đem Vạn Hạnh lấp liếm ở Tiêu Sơn.[4]

Cũng theo đòi Toàn thư, đem lượt Lê Long Đĩnh ăn trái khoáy lê lại thấy hột lý, mới mẻ tin yêu lời nói sấm ngữ, ngầm truy sát người bọn họ Lý, tuy nhiên Công Uẩn vẫn không biến thành hoảng hồn. Theo An Nam chí lược, năm 1009, Lê Long Đĩnh tổn thất, Thái tử còn nhỏ nhắn, nhì người em là Lê Minh Đề và Lê Minh Xưởng tranh giành cướp ngôi vua, bị Công Uẩn giết thịt bị tiêu diệt.[5]Chi hậu Đào Cam Mộc dò thám biết Công Uẩn mong muốn nhận ngôi, mới mẻ nhân khi vắng vẻ rằng khích Công Uẩn về sự việc tiếm ngôi. tuy nhiên bị mắng. Cam Mộc thư thả bảo Công Uẩn rằng: Tôi thấy thiên thời nhân sự như vậy mới mẻ dám vạc ngôn. Nay ông lại mong muốn tố giác tôi thì tôi ko nên là kẻ hoảng hồn chết. Công Uẩn nói: Tôi đâu nỡ tố giác ông, chỉ hoảng hồn lời nói rằng bật mý thì bị tiêu diệt ráo, nên răn ông ê thôi. Hôm sau Đào Cam Mộc lại thuyết phục Công Uẩn tiếm ngôi, lại bàn với Thái hậu lập Công Uẩn lên thực hiện vua[6].

Tượng đài Lý Thái Tổ bên trên trung tâm thành phố Hồ Chí Minh Thành Phố Bắc Ninh.

Trong Đại Việt sử ký chi phí biên, sử gia Ngô Thì Sĩ đem nêu đi ra việc dân gian dối bốt đoán rằng Lý Công Uẩn giết thịt Lê Long Đĩnh nhằm đoạt ngôi:[7]

“

Có người chất vấn Khai Minh vương vãi hung hãn bạo ngược, Lý Thái Tổ vị thế danh vọng ngày 1 cao, nhập ngoài đều là tâm phúc, Lý Thái Tổ cực kỳ căm thù trước tội ác giết thịt anh cướp ngôi của Khai Minh vương vãi, nhân khi Khai Minh vương vãi bị bệnh, sai người nhập đầu độc giết thịt lên đường rồi lấp liếm kín việc ê, nên sử ko được chép. Nếu trái khoáy như thế, cũng chính là đạo trời hoặc báo, cho nên vì thế chép phụ nhập phía trên nhằm thực hiện răn.

”
— Đại Việt sử ký chi phí biên - Ngô Thì Sĩ

Lý Công Uẩn đăng quang nhà vua ngày 21/11/1009, bịa đặt niên hiệu Thuận Thiên, tức là "theo ý trời". Ông truy phong phụ thân là Hiển Khánh vương vãi, u là Minh Đức Thái hậu, chú là Vũ Đạo vương vãi, anh ruột là Vũ Uy vương vãi, em ruột là Dực Thánh vương vãi. Ông lập 9 nương nương, con cái trưởng Lý Phật Mã được lập thực hiện Thái tử. Các nam nhi không giống cũng rất được phong vương vãi. Đào Cam Mộc được phong Nghĩa Tín hầu và cưới công chúa Lý Thiềm Hoa, còn những người dân không giống vẫn lưu giữ chức cũ. Một người phụ nữ không giống là Lý chỉ Hòa được gả cho tới động căn nhà Giáp Thừa Quý.

Trị vị[sửa | sửa mã nguồn]

Quần thể di tích lịch sử Cố đô Hoa Lư

Hoa Lư vốn liếng là đế đô của 2 triều đại Đinh và Tiền Lê, là 1 trong địa điểm cố thủ ngẫu nhiên trong những những mỏm núi đá nằm bên cạnh rìa phía Đông Nam đồng vì thế sông Hồng, trấn áp tuyến phố khu đất kể từ đồng vì thế sông Hồng cho tới những tỉnh phía Nam, cũng chính là chi phí bốt của những tỉnh phía Nam nom đi ra đồng vì thế sông Hồng.[8]. Lúc đăng quang, Lý Thái Tổ nhận định rằng "Hoa Lư trở thành hẹp, khu đất thấp", mong muốn dời đô về Đại La (nay là Hà Nội)[9]. Nhà vua đi ra chiếu rằng:

“

Xưa ê căn nhà Thương cho tới vua Yên Canh năm lượt thiên đô, căn nhà Chu cho tới đời Thành Vương phụ thân lượt thiên đô, ko nên là theo đòi ý riêng rẽ, nhưng mà là suy nghĩ cho tới muôn thuở sau. Nhà Đinh và Lê không áp theo lối cũ của Thương, Chu, cứ nhằm đế đô ở mãi điểm này, trẫm cực kỳ nhức lòng. Duy đem trở thành Đại La ở thân thích điểm trời khu đất, đem thế long, hổ vững chắc, vị trí rộng lớn và cân đối, khu đất cao nhưng mà tươi sáng, rõ rệt là điểm phồn thịnh. Đã xét từng khu đất Việt, chỉ mất điểm ấy là thắng địa, là đế đô của muôn thuở sau.

”
— Chiếu dời đô

Sử chép rằng những quan tiền đều tán đồng với căn nhà vua: "Bệ hạ vì thế thiên hạ lập nối tiếp lâu hơn, bên trên cho tới nghiệp đế được phát đạt rộng lớn lao, bên dưới cho tới dân bọn chúng được sầm uất phong lưu, điều lợi như vậy, ai dám ko theo".

Tháng 7 năm Thuận Thiên loại nhất (1010) thì cử sự dời đô. Khi thuyền mới mẻ cho tới đậu ở bên dưới trở thành, thấy đem con cái dragon vàng xuất hiện, nhân thế gọi là là Thăng Long, ngay lập tức lập nhiều hoàng cung, nằm trong 13 sở, xây trở thành lũy, sửa quý phái phủ khố; thăng châu Cổ Pháp, Thành Phố Bắc Ninh thực hiện phủ Thiên Đức. Thành Hoa Lư gọi là phủ Tràng An, nhập phủ Thiên Đức lập 8 ngôi miếu, đều phải có lập bia biên chép công đức.

Chính trị[sửa | sửa mã nguồn]

Đồng xu tự Lý Thái Tổ tạo ra (trên nằm trong, mặt mày phải)
Bản đồ vật Đại Việt thời căn nhà Lý. Đường chấm lù mù là biên cương nước nước ta ngày nay

Thời Lý Thái Tổ, Đại Tống và Đại Cồ Việt lưu giữ mối liên hệ chủ quyền. Thái Tổ Lúc đăng quang sai Lương Nhậm Văn và Lê Tái Nghiêm quý phái nước Tống nhằm kết hảo. Năm 1010, Tống Chân Tông phong Thái Tổ chức Giao Chỉ quận vương kiêm Tĩnh Hải quân Tiết chừng sứ, sau lại phong thực hiện Nam Bình vương nhập năm 1017. Các nước láng giềng như Chiêm Thành và Chân Lạp cũng thông thường quý phái triều cống, việc bang phó thời bấy giờ khá yên ổn trị. Tuy nhiên, năm 1020, Thái Tổ nên sai Lý Phật Mã tiến công Chiêm Thành. Đại Việt Sử ký Toàn thư và Đại Việt sử lược chép là quân Việt thắng; tuy nhiên từ thời điểm năm này cho tới Lúc Lý Thái Tông chinh trị Chiêm Thành lượt 2 năm 1044, sử sách ko ghi lại ngẫu nhiên một lượt này sứ Chiêm quý phái cống. Năm 1044, Lý Thái Tông đem rằng với triều thần: "Tiên đế tổn thất cho tới hiện nay đã 16 năm rồi, nhưng mà Chiêm Thành trước đó chưa từng sai một sứ fake này quý phái cống".[10]

Lý Thái Tổ phân tách quốc gia thực hiện 24 lộ và 2 phần kinh và trại, Hoan Châu và Ái Châu là trại, kể từ Thanh Hóa trở đi ra là kinh. Cương mục và Toàn thư chỉ ghi thương hiệu 12 lộ: Thiên Trường, Quốc Oai, Hải Đông, Kiến Xương, Hoàng Giang, Long Hưng, Bắc Giang, Trường Yên, Thanh Hóa, Diễn Châu, Khoái, Hồng. Theo Lãnh Nam nước ngoài đáp, Đại Việt thời Lý chia thành 4 phủ Đô Hộ, Đại Thông, Thanh Hóa, Phú Lương; 13 châu Vĩnh An, Vĩnh Thái, Vạn Xuân, Phong Đạo, Tỉnh Thái Bình, Thanh Hóa, Nghệ An, Già Phong, Trà Lô, Yên Phong, Tô, Mậu, Lạng; 3 trại là Hòa Ninh, Đại Yên, Tân Yên[11].

Quan chế căn nhà Lý thừa kế căn nhà Tiền Lê, ban văn - võ đem 9 phẩm, 3 chức thái sư, thái phó, thái bảo; 3 chức thiếu hụt sư, thiếu hụt phó, thiểu bảo; nằm trong thái úy, thiếu hụt úy và nội nước ngoài hành năng lượng điện đô tri sự, kiểm hiệu bình chương sự.[12] Ngoài quan tiền ngoài triều đình đem những tri phủ và phán phủ thống trị một phủ và tri châu thống trị một châu. Bên cạnh đó đem những châu bậc bên dưới nhưng mà người hàng đầu là thủ lĩnh.[13]

Năm 1013, triều đình tấp tểnh đi ra 6 hạng thuế là: thuế ruộng, váy đầm, ao; thuế khu đất trồng dâu và kho bãi phù sa; thuế sản vật ở núi; thuế mắm muối bột lên đường Ải quan; thuế sừng ê, ngà voi quý hiếm và hương thơm bên trên mạn núi xuống; thuế tre mộc trái cây.[14] Lúc mới mẻ đăng quang, căn nhà vua miễn thuế cho tới dân nhập 3 năm. Theo Ngô Thì Sĩ, căn nhà Lý cốt siêng nghề nghiệp nông cùng với nước nhiều, nhập 6 loại thuế chỉ thu 4, 2 hạng khoan thu.[15]

Quân sự[sửa | sửa mã nguồn]

Tháng hai năm Thuận Thiên loại nhì (1011), Lý Thái Tổ đem quân lên đường trị quân Cử Long ở Ái Châu, bắt người đứng đầu giải về. Tháng 10/1013, ông thân hành tiến công quân Man ở châu Vị Long, lại thắng trận.

Năm 1012, Lý Thái Tổ bình tấp tểnh Diễn Châu, vốn liếng vẫn tồn tại trực thuộc tay Lê Long Tung căn nhà Tiền Lê. Khi cho tới Vũng Biện thì trời tối đen sì, dông sấm rất rộng. Thấy vậy, ông nhen hương thơm và khấn trời: "Tôi là kẻ không nhiều đức, lân phía trên dân, ngơm ngớp hồi hộp hoảng hồn như chuẩn bị rơi xuống vực thâm thúy, không đủ can đảm cậy binh uy nhưng mà lên đường tiến công dẹp càn bậy. Chỉ vì thế người Diễn Châu không áp theo giáo hóa, ngu bạo thực hiện càn, tàn ngược bọn chúng dân, tội ác ck hóa học, ko thể tha thứ. Còn trong những khi tiến công nhau, hoặc giết thịt oan kẻ trung hiếu, hoặc hoảng hồn lầm kẻ hiền hậu lương bổng, cho tới nỗi hoàng thiên nổi nóng nên tỏ cho biết thêm tội tình, dẫu gặp gỡ tổn hoảng hồn cũng không đủ can đảm ân oán trách móc. Đến như sáu quân thì tội lỗi hoàn toàn có thể dung loại, van nài lòng trời soi xét". Sau Lúc khấn, trời khu đất quang quẻ quay về.[16]

Năm ấy, người Đại Lý (đời vua Đoàn Tố Liêm) lấn quý phái vượt lên biên cương Đại Cồ Việt, cho tới bến Kim Hoa và châu Vị Long nhằm kinh doanh. Thái Tổ sai quân bắt được người Đại Lý và rộng lớn 1 vạn con cái ngựa.[17]

Mùa đông đúc, mon 10, năm 1013 châu Vị Long phản lại nước Đại Cồ Việt, hùa theo đòi người Đại Lý (đời vua Đoàn Tố Liêm). Vua Lý Thái Tổ đem quân tiến công, thủ lĩnh là Hà Án Tuấn hoảng hồn, đem đồ vật đảng trốn nhập rừng núi.[17]

Năm 1014, vua Đại Lý là Đoàn Tố Liêm sai nhì tướng mạo Dương Trường Huệ, Đoàn Kính Chí đem đôi mươi vạn quân tiến công nước Đại Cồ Việt. Quân Đại Lý tiến bộ lên đóng góp ở bến Kim Hoa, dũng trại Ngũ Hoa. Sau Lúc châu mục châu Bình Lâm là Hoàng Ân Vinh thông tin, Lý Thái Tổ sai Dực Thánh vương vãi tiến công bến Kim Hoa. Quân Đại Cồ Việt quấy tan quân Đại Lý, "chém vạn đầu giặc, bắt được quân sĩ và ngựa nhiều vô số" (nguyên văn nhập Đại Việt sử lược). Sau thắng lợi, Lý Thái Tổ hạ mệnh lệnh cho tới viên nước ngoài bác sĩ Phùng Chân, Lý Hạc đem 100 ngựa chiến của Đại Lý biếu tặng vua Tống Chân Tông. Triều đình Tống đối đãi những sứ thần Đại Cồ Việt cực kỳ hậu. Cùng năm ê, Thái Tổ thay đổi phủ Ứng Thiên thực hiện Nam Kinh.[18]

Tháng 12 năm Canh Thân (1020), Lý Thái Tổ sai Khai Thiên vương vãi Lý Phật Mã và Đào Thạc Phụ đem quân lên đường tiến công Chiêm Thành ở trại Ba Chính, trực tiếp cho tới núi Long Tỵ (nay nằm trong thị xã Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình), chém được tướng mạo Chiêm là Ba Linh bên trên trận, người Chiêm bị tiêu diệt cho tới vượt lên nửa.[17]

Tháng 12 năm 1021, thổ dân Đại Nguyên Lịch - một sắc dân Mán trú ngụ thân thích trại Như Hồng và trấn Triều Dương (Đại Tống) - quý phái tiến công đập biên ải Đại Cồ Việt-Đại Tống.[19] Lý Thái Tổ đi ra mệnh lệnh cho tới Dực Thánh vương vãi tiến công dẹp Đại Nguyên Lịch, quân tiến công cho tới châu Như Hồng nhập khu đất Tống (đời vua Tống Chân Tông), nhen kho báu, bắt nhiều dân và gia súc rồi kéo về. Sử gia Trung Quốc gốc Việt Lê Tắc tiếp tục thuật lại vấn đề này nhập sách An Nam chí lược rằng:[17]

"Tháng 12, Chuyển vận sứ Quảng Tây Cao Huệ Liên dưng thơ rằng Giao Châu nhập cướp trại Như Hồng nằm trong châu Khâm, bắt người và thú vật thật nhiều. Vua Tống Chân Tông xuống chiếu khiến cho Cao Huệ Liên tư điệp văn cho tới Giao Châu và sai sứ theo đòi đòi hỏi lại. Nguyên trước đó đem dân Mường là Trương Phố, lánh tội chạy cho tới đầu ngụ, quan tiền thống trị Khâm Châu là Mục Trọng vời nhập, tiếp cận nửa đàng lại ngăn ko cho tới nhập. Đô Tuần Kiểm Tàng Tự bèn khiến cho trại Như Hồng khao đãi trâu rượu. Giao Châu dò thám hiểu rằng việc ấy, bèn nhân xua bắt dân Mường, tiến công cướp luôn luôn trại Như Hồng. Vua Tống Chân Tông xuống chiếu thư bảo những châu kể từ ni ko được dụ vời quân man rợ và khao đãi yến tiệc, cho tới đỗi sinh sự."

Năm 1024, Lý Thái Tổ sai Thái tử Lý Phật Mã đem quân tiến công châu Phong Luân, còn Khai Quốc vương vãi thì tiến công châu Đô Kim. Cùng năm ê, căn nhà vua tu sửa trở thành Thăng Long.[17][20]

Năm 1028, Thái tử lại được mệnh lệnh tiến công châu Thất Nguyên, Đông Chinh vương vãi cũng lên đường tiến công châu Văn.[21]

Tôn giáo[sửa | sửa mã nguồn]

Tượng thờ vua Lý Thái Tổ ở miếu Kiến Sơ, Gia Lâm, TP. hà Nội.

Lý Thái Tổ xuất thân thích kể từ miếu chiền, sau thời điểm đăng quang cực kỳ trọng đãi giới tăng lữ. Vào năm 1010, sau thời điểm tiếp tục dời đô kể từ Hoa Lư về Thăng Long, việc thứ nhất ông thực hiện là ngay lập tức xuất đi ra 2 vạn quan tiền nhằm thực hiện miếu ở phủ Thiên Đức (tức Cổ Pháp).[22]

Tháng 12 năm Canh Tuất (năm 1010 dương lịch), Lý Thái Tổ sai sứ quý phái nước Tống nhằm thỉnh tầm cỡ Phật giáo. Tống Chân Tông thuận tình, trao cho tới vua Lý kinh Địa Tạng cùng theo với chữ ngự cây viết tự chủ yếu tay vua Tống ghi chép.[23]

Xem thêm: á hậu ml là ai

Cùng năm, sau thời điểm và được kiến tạo Hoàng trở thành, ông lại miếu ngự Hưng Thiên và tinh ma lâu Ngũ Phượng. Ngoài trở thành về phía phái nam dựng miếu Thắng Nghiêm.

Tháng 6 năm Mậu Ngọ (1018), Lý Thái Tổ lại sai viên nước ngoài bác sĩ Nguyễn Đạo Thanh và Phạm Hạc quý phái nước Đại Tống thỉnh Tam tạng kinh mang về nhằm nhập kho Đại Hưng.[24][25]

Tháng 9 năm Giáp Tý (1024), Thái Tổ sai dựng miếu Chân Giáo nhập nội đô Thăng Long, nhằm nhà vua tới lui nghe kinh pháp.[26]

Về việc này, Lê Văn Hưu nhận xét: ...Lý Thái Tổ đăng quang vừa được hai năm, tông miếu ko dựng, đàn xã tắc ko lập nhưng mà trước tiếp tục dựng tám miếu ở phủ Thiên Đức, lại trùng tu miếu quán ở những lộ và chừng cho tới thực hiện tăng rộng lớn ngàn đứa ở Kinh sư, thế thì chi phí của nả mức độ lực nhập việc thổ mộc ko biết chừng này nhưng mà kể.

Qua đời[sửa | sửa mã nguồn]

Theo Đại Việt sử lược, năm 1028 (tức năm Thuận Thiên loại 19), sức mạnh Lý Thái Tổ đang không được đảm bảo chất lượng, thông thường xuyên nhức yếu đuối. Ngày 31 mon 3 năm ấy, Thái Tổ mệnh chung ở năng lượng điện Long An, ở ngôi 19 năm, tận hưởng lâu 54 tuổi hạc.

Khi Lý Thái Tổ vừa mới đây đời, việc tế táng lại ko kết thúc, thì phụ thân vương vãi gia Vũ Đức vương vãi, Đông Chinh vương vãi và Dực Thánh vương vãi nằm trong quân sĩ bao vây trở thành, nhằm mục đích mục tiêu cướp ngôi Thái tử Lý Phật Mã[25]. Thái tử đem quân nhập trở thành, quyết một trận với 3 vương vãi.

Khi quân của Thái tử và quân những vương vãi đối trận, thì Võ vệ tướng mạo quân Lê Phụng Hiểu rút gươm đi ra chỉ nhập Vũ Đức vương vãi nhưng mà bảo rằng: "Các người dòm nom ngôi cao, Lúc dễ dàng tự động quân, bên trên quên ơn tiên quân, bên dưới trái khoáy nghĩa tôi con cái, vậy Phụng Hiểu van nài dưng nhát gươm này!". Nói kết thúc chạy xông nhập chém Vũ Đức vương vãi ở trận chi phí. Quân những vương vãi nhìn thấy hoảng hồn nên vứt chạy cả. Dực Thánh vương vãi và Đông Chinh vương vãi cũng nên chạy trốn, về sau van nài đi ra sản phẩm, được thả cả. Thái tử Lý Phật Mã lên nối ngôi, tức là Lý Thái Tông.

Lý Thái Tông nối tiếp vị, táng Lý Công Uẩn ở Thọ Lăng, phủ Thiên Đức, truy tôn miếu hiệu là Thái Tổ, thụy hiệu là Thần Vũ Hoàng đế.

Gia đình[sửa | sửa mã nguồn]

  • Cha: Hiển Khánh vương.
  • Mẹ: Minh Đức Thái hậu Phạm Thị Ngà.
  • Anh em:
  1. Dực Thánh vương vãi, đem sách ghi là nam nhi.[27]
  • Hậu phi: Thái Tổ lập 9 nương nương, nhập ê đem một số trong những người được sử ghi danh hiệu:[28]
  1. Lập Giáo hoàng hậu: sử chép là phu nhân cả, theo đòi dã sử thương hiệu húy là Lê Thị Phất Ngân, con cái của Lê Hoàn, là u của Thái tử Lý Phật Mã.[29][cần dẫn nguồn] Sau được Lý Thái Tông phong Linh Hiển Hoàng thái hậu.
  2. Ái Vân phu nhân Chu thị
  3. Tá Quốc Phu nhân
  4. Lập Nguyên Phu nhân

Còn lại đều ko rõ rệt thương hiệu họ.

  • Con cái: Ít nhất 7 hoàng tử, 13 công chúa.
  1. Khai Thiên vương vãi Lý Phật Mã, năm 1009 phong Hoàng hoàng thái tử. Mẹ là Linh Hiển Hoàng thái hậu.
  2. Khai Quốc vương vãi Lý Bồ, phong năm 1013, ở phủ Trường Yên.
  3. Đông Chinh vương vãi Lý Lực, phong năm 1018.
  4. Vũ Đức vương vãi, ko rõ rệt thân thích thế, theo đòi ý kiến của Trần Trọng Kim là con cái Lý Thái Tổ.
  5. Uy Minh hầu Lý Nhật Quang, còn mang tên Lý Hoảng. Theo Việt năng lượng điện u linh tập, u là Linh Hiển Hoàng thái hậu.
  6. Công chúa An Quốc, gả cho tới Đào Cam Mộc.
  7. Lĩnh Nam Công chúa (Lý chỉ Hòa), gả cho tới Thân Thừa Quý

Nhận định[sửa | sửa mã nguồn]

Tượng Lý Thái Tổ và Lý Thái Tông ở đền rồng Lý Bát Đế.

Sử gia Lê Văn Hưu bình nhập Đại Việt sử ký:

“

Lý Thái Tổ đăng quang vừa được hai năm, tông miếu ko dựng, đàn xã tắc ko lập nhưng mà trước tiếp tục dựng tám miếu ở phủ Thiên Đức, lại trùng tu miếu quán ở những lộ và chừng cho tới thực hiện tăng rộng lớn ngàn đứa ở kinh sư, thế thì chi phí của nả mức độ lực nhập việc thổ mộc ko biết chừng này nhưng mà kể. Của ko nên là trời mưa xuống, mức độ ko nên là thần thực hiện thay cho, há chẳng nên là vét ngày tiết mỡ của dân ư? Vét ngày tiết mỡ của dân hoàn toàn có thể gọi là thao tác phúc chăng? Bậc vua sáng sủa nghiệp, tự động bản thân cần thiết kiệm, còn hồi hộp cho tới con cái con cháu xa xăm xỉ lười biếng,lười nhác biếng, thế nhưng mà Thái Tổ nhằm phép tắc lại như vậy, chả trách móc đời sau xây tháp cao ngất trời, dựng cột miếu đá, năng lượng điện thờ Phật, lung linh rộng lớn cung vua. Rồi người bên dưới học theo, đem kẻ diệt thân thích thể, thay đổi lối đem, vứt sản nghiệp, trốn thân thích mến, dân bọn chúng vượt lên nửa thực hiện sư sãi, nội địa ở đâu cũng miếu chiền, xuất xứ há chẳng nên kể từ đấy?

”
— Sách này không thể, dẫn lại theo đòi Đại Việt sử ký toàn thư
“

Có người hỏi: Lê Đại Hành với Lý Thái Tổ ai hơn? Thưa rằng: Kể về mặt mày trừ dẹp gian dối nhập, quấy tan giặc ngoài, thực hiện mạnh nước Việt tao, đi ra oai phong với những người Tống thì Lý Thái Tổ ko vì thế Lê Đại Hành đem lao động gian nan rộng lớn. Nhưng về mặt mày tỏ rõ rệt ân uy, lòng người tôn vinh, tận hưởng nước lâu lâu năm, nhằm phúc cho tới con cái con cháu thì Lê Đại Hành ko vì thế Lý Thái Tổ hồi hộp tính lâu dài ra hơn. Thế thì Lý Thái Tổ rộng lớn ư? Đáp: Hơn thì ko biết, chỉ thấy đức của mình Lý dày rộng lớn bọn họ Lê, vì thế vậy nên rằng theo đòi bọn họ Lý.

”
— Sách này không thể, dẫn lại theo đòi Đại Việt sử ký toàn thư[30]

Sử thần Ngô Sĩ Liên biên soạn cỗ Đại Việt sử ký toàn thư bình rằng:

“

Lý Thái Tổ trào lên, trời banh điềm tốt xuất hiện ở vết cây sét tiến công. Có đức vớ đem ngôi, vì thế lòng người theo đòi về, lại một vừa hai phải sau thời điểm Ngọa Triều lãng phí dâm bạo ngược nhưng mà vua thì vốn liếng nổi tiếng khoan nhân, trời thông thường dò thám căn nhà cho tới dân, dân theo đòi về người dân có đức, nếu như vứt vua thì còn biết theo đòi ai! Xem việc vua nhận mệnh thâm thúy lặng lẽ, dời đô yên ổn nước, lòng nhân thương dân, lòng trở thành cảm trời, nằm trong là tiến công dẹp phản loàn, Nam Bắc thông hiếu, thiên hạ bình yên ổn, truyền ngôi lâu lăm, hoàn toàn có thể thấy là đem mẹo lược của bậc đế vương vãi. Duy đem việc ưu chuộng đạo Phật, đạo Lão là nơi xoàng xĩnh.

”
— Đại Việt sử ký toàn thư

Sử thần Lê Tung, người sáng tác bài xích Đại Việt thông giám tổng luận thì nhận xét:[31]

“

Lý Thái Tổ nhân Ngọa Triều thất đức, hiệp điềm đảm bảo chất lượng sét tiến công trở thành chữ, ứng mệnh trời, thuận lòng người, quá thời banh vận; đem đại chừng khoan nhân, đem quy tế bào xa xăm rộng lớn, dời đô tấp tểnh vạc, kính trời yêu thương dân, tô ruộng đem mệnh lệnh thả, phú dịch đem cường độ. Bắc Nam thông hiếu, thiên hạ bình yên ổn. Song thánh học tập chẳng nghe, nho phong ko thịnh, tăng ni cướp nửa dân gian dối, miếu chiền dựng lênh láng thiên hạ, ko nên là đạo sáng sủa nghiệp truyền loại vậy.

”
— Lê Tung

Khâm tấp tểnh Việt sử Thông giám cương mục nhận định:

“

Nhà Lý được nước, cũng ko nên chính đạo cho tới lắm, tuy nhiên đương buổi Lê Ngọa Triều, lòng người ly biệt tan, sinh dân vô căn nhà, ko về với Công Uẩn còn biết theo đòi ai?

”
— Khâm tấp tểnh Việt sử Thông giám cương mục[32]

Lời của sử thần chép nhập sách Việt sử chi án:

“

Vua Lý Thái Tổ phát triển nhờ cửa ngõ Phật, Khánh Vân nuôi rộng lớn, Vạn Hạnh giáo dục, thuyết nhân trái khoáy ngấm sâu ở trong thâm tâm, cho nên vì thế Lúc mới mẻ con kiến quốc, tiếp tục tạo ra nhiều miếu, cấp cho năng lượng điện chừng tăng bọn chúng, mong muốn fake cả trái đất nhập nước Phật, bất luận hiền hậu ngu mong muốn cho tới qui Phật, cho tới đời sau Nhà Lý mới mẻ khởi đăng quang miếu cao sát mây, lập nên cột miếu bằng đá tạc cao vót, lấy sự thờ Phật thao tác thông thường nên đem của một nước (lập rộng lớn 300 ngôi miếu, đúc trái khoáy chuông nặng nề cho tới một vạn nhì ngàn cân nặng đồng). Khi khánh trở thành miếu thì banh hội, xá những tội nhân; một căn nhà sư tự động thiêu nhưng mà cũng tạ ơn Phật, bụt nẩy ở miếu Pháp Vân nhưng mà lập nên miếu tự động lừa bản thân và lừa cho tới người không giống, xấp xỉ như điên như ngu, làm cho thuật ảo ảnh của sư Đại Điên dám hoành hành ở nhập cung vua, cùn bầu của Nguyễn Bông đầu bầu thực hiện con cái quá tự động của nước; cho tới nỗi vua Huệ Tôn vứt nước cho tới phụ nữ nhỏ nhưng mà xuống tóc đầu Phật; vì thế căn nhà sư nhưng mà hưng quốc, lại vì thế căn nhà sư nhưng mà thoát nước, Phật cũng ko đem chén nước công đức nhưng mà chừng cho tới vua cùng với nước được, hợp lý và phải chăng bên trên vì thế vua Thái Tổ, cho nên vì thế cho tới nỗi thế?

”
— Việt sử chi án[33]

Theo K.W Taylor:

“

Lý Công Uẩn, một người được nâng đầu vì thế những quyền năng tu viện rõ rệt tiếp tục tương khắc trung tâm văn hóa truyền thống và hành chính thượng cổ bên trên đồng vì thế sông Hồng, phất lên kể từ Hoa Lư và phát triển thành vị lãnh đạo thị vệ hoàng cung và, nhập năm 1009, sau sự kể từ trần của những người nối tiếp ngôi cũng chính là nam nhi thất nhân tâm của Lê Hoàn, và được lập thực hiện vua với việc ưng ý của quý khách. Lý Công Uẩn (được ghi nhớ cho tới sau thời điểm tổn thất với miếu hiệu Lý Thái Tổ) tiếp tục kể từ vứt Hoa Lư và bịa đặt đế đô của ông bên trên trung tâm hành chủ yếu cũ kể từ thời thuộc về căn nhà Đường (Hà Nội ngày nay), bịa đặt lại thương hiệu là Thăng Long.

”
— K. W. Taylor

Các công trình xây dựng nối liền với thương hiệu tuổi hạc của Lý Thái Tổ/Lý Công Uẩn[sửa | sửa mã nguồn]

Lý Thái Tổ và những vị vua căn nhà Lý được thờ ở đền rồng Đô, phường Đình Bảng, thị xã Từ Sơn, tỉnh Thành Phố Bắc Ninh, điểm đó là quê nhà ở trong phòng Lý. Gần đền rồng Đô là lăng tẩm những nhà vua căn nhà Lý ở rải rác rến bên trên địa phận phường Đình Bảng.

Có một ngôi đền rồng thờ riêng rẽ vua Lý Thái Tổ, nương nương Lê Thị Phất Ngân và Lý Thái Tông được kiến tạo tự TP. hà Nội kết phù hợp với Tỉnh Ninh Bình là Đền Vua Lý Thái Tổ bên trên Khu di tích lịch sử Cố đô Hoa Lư. Tại điểm động Hoa Lư – quê nhà của Thái hậu Dương Vân Nga và cũng chính là địa thế căn cứ thuở đầu của Đinh Sở Lĩnh đem những di tích lịch sử đình Ngọc Nhị, đình Viến thờ vua Đinh và Thái hậu cũng có thể có bài xích vị phối thờ Hoàng hậu Lê Thị Phất Ngân và Lý Thái Tổ với giai thoại nhì người từng về viếng thăm điểm này.

Nhiều địa hạt lấy thương hiệu ông bịa đặt cho những mặt phố và ngôi trường học tập như: đàng Lý Thái Tổ ở những trở thành phố: Thành Phố Bắc Ninh, TP. hà Nội, Huế, Tỉnh Ninh Bình, Tỉnh Thái Bình, Vĩnh Yên, Thành Phố Đà Nẵng, Long Xuyên, Thành phố Sài Gòn,... hoặc đàng Lý Công Uẩn ở những trở thành phố: Tỉnh Lào Cai, Cao Lãnh, Mỹ Tho, Móng Cái,...

Hà Nội và Thành Phố Bắc Ninh là 2 tượng đài và được kiến tạo nhằm tưởng niệm cho tới ông.

Năm 2004, một tượng đài Lý Thái Tổ được kiến tạo bên trên trục đ­ường Đinh Tiên Hoàng nằm trong điểm rừng hoa Chí Linh, Hồ Hoàn Kiếm, TP. hà Nội theo đòi khuôn mẫu ở trong phòng chạm trổ Vi Thị Hoa, bằng đồng đúc (nặng 14T, cao 3,3 m) nằm trong dạng công trình xây dựng kính chào kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long – TP. hà Nội.[34] Bà Vi Thị Hoa cho biết thêm là ko có tài năng liệu vật thể này về khuôn mặt mày, phục trang của Lý Thái Tổ và nói: "Chúng tôi sáng sủa tác mang tính chất ước lệ".

Tháng 8 năm 2011, cái tàu hộ vệ có tên lửa lớp Gepard 3.9 (Project 11661E) loại nhì của Hải quân Nhân dân nước ta – HQ012 – được gọi là Lý Thái Tổ.

Xem thêm: andersen là ai

Trong văn hoá đại chúng[sửa | sửa mã nguồn]

Năm Tác phẩm Diễn viên
2010 Khát vọng Thăng Long Quách Ngọc Ngoan
Về khu đất Thăng Long Lý Hùng
Huyền sử thiên đô Công Dũng
2011 Lý Công Uẩn: Đường cho tới trở thành Thăng Long Phạm Tiến Lộc
Lưu Tiến Đạt

Tham khảo[sửa | sửa mã nguồn]

Wikimedia Commons được thêm hình hình họa và phương tiện đi lại truyền đạt về Lý Thái Tổ.
  • Khâm tấp tểnh Việt sử Thông giám Cương mục Chính biên Quyển loại I Lưu trữ 2009-03-31 bên trên Wayback Machine
  • ĐVSKTT quyển II - Kỷ Nhà Lý
  • Việt Nam sử lược, Chương IV: Nhà Lý (1010 - 1225) Lưu trữ 2009-07-18 bên trên Wayback Machine, người sáng tác Trần Trọng Kim.
  • Đại Việt Sử ký Toàn thư, Kỷ căn nhà Lý
  • Đại Việt sử lược, quyển nhị: vua Thái Tổ[liên kết hỏng]
  • Ngô Thì Sĩ (2011), Đại Việt sử ký chi phí biên, Nhà Xuất bạn dạng Văn hóa tin tức.
  • Đất nước nước ta qua chuyện những đời, Đào Duy Anh, Nhà Xuất bạn dạng Hồng Đức, năm 2016.
  • Việt sử chi án, Nhà Xuất bạn dạng Văn Sử, 1991.
  • Lịch triều hiến chương loại chí, tập luyện 1, tập luyện 2, Nhà Xuất bạn dạng giáo dục và đào tạo, 2012.
  • Việt Nam sử lược, Trần Trọng Kim, Sở giáo dục và đào tạo Trung tâm Học liệu xuất bạn dạng.

Chú thích[sửa | sửa mã nguồn]

  1. ^ Đại Việt sử ký toàn thư, Kỷ Nhà Lê. Ngọa Triều Hoàng Đế.
  2. ^ Đại Việt sử ký toàn thư, Nhà Xuất bạn dạng Khoa học tập Xã hội TP. hà Nội, 1992, Kỷ căn nhà Lý.
  3. ^ NGỌC PHẢ CÁC VUA TRIỀU LÊ, Trần chống Chí, đăng bên trên Báo Hán Nôm của VIỆN NGHIÊN CỨU HÁN NÔM - VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM, năm 2010.
  4. ^ Đại Việt sử ký toàn thư, Nhà Xuất bạn dạng Khoa học tập xã hội, 1993, Kỷ Nhà Lê.
  5. ^ An Nam chí lược: Năm Đại Trung Tường Phù loại 3, Chí Trung (tức Long Đĩnh) tổn thất, con cái còn nhỏ, em là Minh Đề, Minh Sưởng tranh giành ngôi. Công Uẩn xua và giết thịt lên đường, tự động lĩnh việc Giao Châu, xưng là An Nam Tĩnh Hải quân quyền Lưu hậu.
  6. ^ Việt sử chi án, Nhà Xuất bạn dạng Văn Sử, 1991, Khai Minh Vương.
  7. ^ Ngô Thì Sĩ, sách tiếp tục dẫn, tr. 223.
  8. ^ K. W. Taylor, Looking Behind The Vietnamese Annals, Lý Phật Mã (1028-54) and Lý Nhật Tôn (1054-72) In The Việt Sử Lược and The Toàn Thư, The Vietnam Forum, A Review of Vietnamese Culture and Society, Yale Center For international and Area Studies, no. 7, Winter-Spring 1986, những trang 47-68.
  9. ^ Đất nước nước ta qua chuyện những đời, Nhà Xuất bạn dạng Hồng Đức, năm 2016, trang 141.
  10. ^ Đại Việt Sử ký Toàn thư, 1993, trang 99.
  11. ^ Đất nước nước ta qua chuyện những đời, Nhà Xuất bạn dạng Hồng Đức, trang 141.
  12. ^ Lịch triều hiến chương loại chí, tập luyện 1, Nhà Xuất bạn dạng giáo dục và đào tạo, 2012, trang 528.
  13. ^ Đất nước nước ta qua chuyện những đời, Nhà Xuất bạn dạng Hồng Đức, trang 145.
  14. ^ Việt sử chi án, Nhà Xuất bạn dạng Văn Sử, 1991, Thái Tổ ngọc hoàng, trang 43.
  15. ^ Việt sử chi án, Kỷ Nhà Lý, Thái Tổ ngọc hoàng, Nhà Xuất bạn dạng Văn Sử, 1991.
  16. ^ Đại Việt sử ký toàn thư.
  17. ^ a b c d e Đại Việt sử ký toàn thư, Nhà Xuất bạn dạng Khoa học tập Xã hội TP. hà Nội, 1993, Kỷ Nhà Lý, Thái Tổ ngọc hoàng.
  18. ^ Đại Việt Sử ký Toàn thư, 1993, trang 83.
  19. ^ Khâm tấp tểnh Việt sử Thông giám Cương mục, 1998, trang 112.
  20. ^ Đại Việt sử lược, Quyển nhị: Vua Thái Tổ, trang 38.
  21. ^ Đại Việt sử lược: Quyển nhị: Vua Thái Tổ[liên kết hỏng]
  22. ^ ĐVSKTT: Mùa thu, mon 7, 1010, xuống chiếu vạc chi phí kho 2 vạn quan tiền, mướn công nhân thực hiện miếu ở phủ Thiên Đức, toàn bộ tám sở, đều dựng bia ghi công.
  23. ^ Lê Tắc, An Nam chí lược, 1961, trang 101.
  24. ^ Khâm tấp tểnh Việt sử Thông giám Cương mục, 1998, trang 111.
  25. ^ a b “Việt Nam sử lược, Chương IV: Nhà Lý (1010 - 1225)”. Bản gốc tàng trữ ngày 18 mon 7 năm 2009. Truy cập ngày 2 mon 3 năm 2010.
  26. ^ Đại Việt Sử ký Toàn thư, 1993, trang 86.
  27. ^ ĐVSKTT ghi: Soát lại việc Lý Công Uẩn phong tước đoạt ghi bên trên phía trên, ngờ Toàn thư chép sót về người được phong là Dực Thánh vương vãi. Đại Việt sử lược (q.2, tờ 2b) ghi vua phong "cho anh thực hiện Vũ Uy vơng, phong cho tới em thực hiện Dực Thánh vương". Cương mục (CB2, 8a) ko thấy dẫn Đại Việt sử lược, tuy nhiên dẫn Nam Thiên trung nghĩa lục (của Phạm Phi Kiến) rằng Dực Thánh Vương là con cái loại của Lý Thái Tổ. Phối hợp ý cả Toàn thư ghi bên trên đó là Đại Việt sử lược, ngờ Cương mục chú khuyết điểm.
  28. ^ Lý Thái Tổ đem đến… 9 bà Hoàng hậu Lưu trữ 2011-06-11 bên trên Wayback Machine, PV - Báo Phụ phái đẹp, ngày 06/06/2011.
  29. ^ Bí ẩn người phu nhân được Lý Công Uẩn đối đãi đặc biệt
  30. ^ Đại Việt Sử ký Toàn thư, Bản kỷ, Kỷ căn nhà Lê, Đại Hành Hoàng đế
  31. ^ Lê Tung. Việt giám thông khảo tổng luận. Hội chỉ tồn di tích chữ Nôm. tr. 10b-11a.
  32. ^ Khâm tấp tểnh Việt sử Thông giám Cương mục, Chính biên, quyển II
  33. ^ Việt sử chi án, Nhà Xuất bạn dạng Văn Sử, 1991, Kỷ Nhà Lý, Thái Tổ ngọc hoàng.
  34. ^ Khó khởi công kiến tạo tượng đài Lý Thái Tổ nhập cơ hội 10/10

Liên kết ngoài[sửa | sửa mã nguồn]

  • Lý Thái Tổ bên trên Từ điển bách khoa Việt Nam
  • Ly Thai To (Vietnamese emperor) bên trên Encyclopædia Britannica (tiếng Anh)
  • Lễ thắp nhang Vua Lý Thái Tổ nhập tối phó quá Việt Chiến, báo Thanh Niên 12:17 AM - 06/02/2010 lưu 7/2/2010
  • Khởi công kiến tạo tượng đài Lý Thái Tổ Việt Anh. Vnexpress. 17/8/2004 | 09:08 GMT+7